«Μπορούμε τώρα να ‘το’ επιστρέψουμε;»: Η ζήλια προς το νέο μέλος της οικογένειας!
Για μήνες ολόκληρους προετοιμάζατε το παιδάκι σας για την στιγμή που θα ερχόταν το αδερφάκι του, φροντίζατε να το συμπεριλαμβάνετε σε όλα όσα αφορούσαν την εγκυμοσύνη, την πρακτική αλλά και συναισθηματική σας προετοιμασία για να το υποδεχθείτε σπίτι. Συγγενείς, φίλοι, δάσκαλοι – όλοι πήραν μέρος στο να «ετοιμάσουν το έδαφος» για αυτή τη στιγμή, γνωρίζοντας πως (ακόμη και αν δεν είχε ειπωθεί) παραμονεύει ένας κίνδυνος: το γλυκύτατο αυτό μικρό ανθρωπάκι να μετατραπεί σε ένα ανυπάκουο πλασματάκι – έτοιμο για επίθεση. Και ξανά, ολόκληρο το υποστηρικτικό σύστημα αυτού του μικρού κινητού κινδύνου βάζει όλα τα μέσα μπρος για να βοηθήσει.
Το θέμα αυτό μπορεί να εξερευνηθεί από διάφορες σκοπιές – όμως λόγω του πολύ νεαρού της ηλικίας των παιδιών στα οποία εστιάζει αυτό το άρθρο, θα κρατηθεί ο φακός της σχέσης μητέρας παιδιού – που επεκτείνεται και στο πατέρα. Εξαρτάται κατά πολύ μεγάλο βαθμό η σχέση που θα έχει το πρώτο παιδί με τα αδέρφια του από τη σχέση-προσκόλληση που έχει το ίδιο με τον κύριο φροντιστή (μητέρα και πατέρα). Τα πρωτότοκα που έχουν συναισθηματικά ασφαλή προσκόλληση με τους γονείς τείνουν να έχουν καλύτερες σχέσεις με τα αδέρφια τους.
Η σχέση αυτή είναι η πρώτη που δημιουργείται στη ζωή του ατόμου, και συνεπώς η πιο σημαντική. Υπάρχει αρκετή αρθρογραφία και έρευνα που υποστηρίζει τη σοβαρότητα της σχέσης αυτής για την μελλοντική ψυχική υγεία του παιδιού, αφού όταν επιτευχθεί η ασφαλής προσκόλληση με τη μητέρα, το παιδί νιώθει τη συναισθηματική ασφάλεια να εξερευνήσει τον συναρπαστικό καινούριο κόσμο του με σιγουριά και αυτοπεποίθηση, νιώθοντας πάντα ως σημείο αναφοράς τη μητέρα και πατέρα του, εφ’ όσον γνωρίζει ότι η αγκαλιά τους αποτελεί το πιο ασφαλές μέρος σε ολόκληρο τον μικρόκοσμό του.
Λίγα λόγια τώρα για τη ζήλια. Είναι ένα περίπλοκο κοινωνικό συναίσθημα, λόγω του ότι αποτελείται από ομάδα αντιδράσεων, συμπεριφορών και συναισθημάτων (όπως θυμό, λύπη και φόβο). Αφορά ένα κοινωνικό τρίγωνο που αποτελείται από το άτομο που ζηλεύει, το αγαπημένο άτομο, και τον αντίζηλο. Έτσι, όταν το καινούριο μωρό αποτελεί απειλή προς τη σχέση μητέρας -παιδιού και είναι πηγή άγχους, το μεγαλύτερο παιδί μπορεί να παρεμποδίζει την μητέρα από το να φροντίζει το αδερφάκι του, να εκφράζει έχθρα προς τους γονείς, ή να δίνει περισσότερη προσοχή σε ενασχολήσεις που το ίδιο θεωρεί πως του προσφέρουν ευχαρίστηση.
Η επικείμενη απειλή δεν έχει να κάνει με το άγχος για το ότι θα χαθεί μόνο η αγάπη αλλά και η προσοχή από την μητέρα. Παρατηρείται επίσης μια συναισθηματική παλινδρόμηση – δηλαδή το παιδί μέσα από την επίδειξη συμπεριφορών που χαρακτηρίζουν παιδιά πιο μικρής ηλικίας, ταξιδεύει σε μια εποχή στο παρελθόν του όπου ένιωθε μεγαλύτερη συναισθηματική ασφάλεια. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να είναι το πιπίλισμα του δακτύλου, να πίνει από μπιμπερό, να δαγκώνει, να χτυπάει για να δείξει τη δυσαρέσκειά του και ουκ το κάθε εξής (συμπεριφορές αναπτυξιακά κατάλληλες για μικρότερες ηλικίες).
Παρατηρούνται συνήθως να βγαίνουν περισσότερες αντιδράσεις προς το νέο μέλος όταν δεν έχει ολοκληρωθεί η επιτευχθεί η ασφαλής προσκόλληση του πρώτου παιδιού με τη μητέρα. Άρα φαντάζεστε την αναταραχή και το άγχος που βιώνει το παιδί το οποίο δεν έχει την εμπειρία δημιουργίας λειτουργικών σχέσεων και συνεπώς δεν νιώθει την ασφάλεια για να συνδεθεί με κάποιο καινούριο μέλος ή ακόμη δεν ξέρει με ποιον άλλο τρόπο να το κάνει παρά με μια διάθεση επιθετική. Άγχος γιατί βλέπει το «αντικείμενο» (δηλαδή την μητέρα) με το οποίο επιθυμεί στενότερη σχέση να αφιερώνει κόπο και χρόνο σε κάποιο άλλο παιδί. Ακόμη όμως και να υπάρχει η ασφαλής αυτή προσκόλληση – φαντάζεστε πόσα διακυβεύονται (έστω και φαντασιακά) για το μεγαλύτερο παιδί!
Πρακτικές συμβουλές για τον χειρισμό της ζήλιας:
- Μην ξεχνάτε την ηλικία του. Είναι παιδί. Αυτά που του ζητάτε να κατανοήσει είναι λογικά για την ανάπτυξή του; ή όπως θα αναμέναμε ένας ενήλικας να συμπεριφερθεί; Νοερά, κολλήστε πάνω από το κρεβάτι του παιδιού την ηλικία του ως υπενθύμιση.
2. Λεκτικοποιήστε την κατάσταση και τα αναγνωρίστε τα συναισθήματά του. Αναγνωρίστε τη δυσκολία του παιδιού χωρίς κατάκριση (π.χ. λέγοντάς του «δεν είναι σωστό να ζηλεύεις», ή «η μαμά δεν σε αγαπάει που ζηλεύεις», ή λέγοντας σε άλλους πόσο κακό παιδί είναι και συγκρίνοντάς το με άλλα παιδάκια ή με το μωρό). Κάποια βοηθητικά παραδείγματα είναι: «το ξέρω ότι δεν θέλεις το αδερφάκι σου», ή «σε στενοχωρεί που η μαμά και ο μπαμπάς του δίνουν προσοχή», ή ακόμη ρωτήστε το αν προτιμούσε όταν ήταν μόνο του και αφού συμφωνήσει δείξτε του ότι το καταλαβαίνετε – και αναγνωρίστε πως είναι απαιτητική και κουραστική και για σας η φροντίδα του καινούριου μωρού.
3. Μια τακτική του να αναθέτονται υπευθυνότητες στο παιδί όσον αφορά τη φροντίδα του μωρού είναι βοηθητική, εφόσον όμως είναι ξεκάθαρος ο ρόλος του παιδιού ως μεγαλύτερο αδερφάκι και όχι σαν γονιός. Εξηγήστε του πως και εκείνο υπήρξε σε αυτή την σωματικά και συναισθηματικά ευάλωτη θέση και εξηγήστε του ποια φροντίδα χρειάζεται το μωρό – όπως ακριβώς δόθηκε και σε εκείνο. Αναγνωρίστε πως η φροντίδα που απαιτεί χρειάζεται χρόνο και πως ναι, είναι χρόνος που αφαιρείται από το παιδί και αναγνωρίστε του επίσης πως και το ίδιο χρειάζεται τη φροντίδα σας.
4.Πως αντιδράτε εσείς στη ζήλια του; Θυμώνετε; Το βάζετε τιμωρία; Επιλέγετε να του στερήσετε τη προσοχή σας; Συγκρίνεται με άλλα παιδιά; Με προσοχή. Είναι πολύ ευάλωτο το παιδί σας σε αυτή τη διαδικασία, και εσείς πολύ πιθανό εξαντλημένοι από τις απαιτήσεις του να είναι κανείς γονιός. Κρατάτε πάντα υπόψη σας το από που πηγάζει η συμπεριφορά και αντιδράστε προς την πηγή παρά στη συμπεριφορά, αφού η αντίδραση προς την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να είναι και από σας επιθετική. Εξηγήστε στο παιδί σας ότι η συμπεριφορά του σας στενοχωρεί και δικαιολογήστε του αν είστε θυμωμένοι ότι θέλετε λίγο χρόνο να ηρεμήσετε. Αν τύχει να είστε περιφρονητικοί με το παιδί, απολογηθείτε και εξηγήστε του ότι εκείνη τη στιγμή δεν καταλάβατε ότι ήταν στεναχωρημένο και θα θέλατε να το συζητήσετε. Μη ξεχνάτε πως οι αντιδράσεις σας είναι πρότυπα για το πως θα χειρίζονται μελλοντικές διαμάχες/δυσκολίες/αλλαγές τα παιδιά σας. Είναι εντάξει να ζητάτε χρόνο από το παιδί και να απομακρύνεστε λόγω της συμπεριφοράς του λέγοντας του για παράδειγμα πως «η μαμά ταράχτηκε με αυτό που έκανες, θέλει να μείνει λίγο μόνη της να ηρεμήσει και θα μιλήσουμε μετά».
5.Δεν πρέπει να υπάρχει καμία ανοχή στη κακομεταχείριση του μωρού από το παιδί – ή ακόμη αν υπάρχουν βίαια ξεσπάσματα σε άλλα παιδάκια λόγω του ερχομού νέο μέλους στην οικογένεια. Η επίπληξη πρέπει να έρχεται με αυστηρότητα αλλά παράλληλα και νοιάξιμο. Είναι εντάξει να θυμώσετε, και να γίνει λεκτική επίπληξη χωρίς όμως να τίθεται θέμα για την αγάπη σας προς αυτό. Καλύτερα παρά τιμωρία να γίνεται συζήτηση γύρω από το τι έγινε, και γονείς, με υπομονή και καρτερικότητα να παραμένετε σταθεροί σε αυτά που λέτε και οι δυο γονείς. Μη ξεχνάτε πως προφανώς η αγάπη και η προσοχή σας είναι τόσο απαραίτητη και πολύτιμη για το παιδί σας που επιστρατεύει όλα τα όπλα του για την προσοχή σας!
6.Βρείτε χρόνο για το παιδί σας. Χρόνο μόνοι σας με αυτό. Για να αντιληφθεί πως υπάρχει ακόμη η σχέση σας. Κάντε δραστηριότητες που απολαμβάνατε πριν τον ερχομό του μωρού και αν δεν έχετε χρόνο λεκτικοποιήστε το ότι υπάρχει η πρόθεση.
7.Ακόμη και τα αυτονόητα να τα εξηγείτε του παιδιού. Συχνά αναμένουμε από το πρωτότοκο να είναι ώριμος. Αλλά αυτό είναι ακατάλληλο για την ηλικία του!
8.Ενώ πολλές φορές ενθαρρύνονται οι διαφορετικοί χειρισμοί προς τα παιδιά της ίδιας οικογένειας λαμβάνοντας υπόψη την ιδιοσυγκρασία και τον ψυχισμό τους, όσο γίνεται, για παιδιά προσχολικής ηλικίας διατηρήστε τον ίδιο χειρισμό.
9.Χρειάζεται χρόνος για να προσαρμοστεί (πάντα με τα δικά του παιδικά δεδομένα) και να καταλάβει πως ο κίνδυνος δεν είναι πραγματικός και οι γονείς του αποτελούν την ίδια πηγή ασφάλειας με προηγουμένως – παρόλο που η προσοχή μοιράζεται.
10.Θα ήταν παράξενο (για να μην πω δυσλειτουργικό) το παιδί να μην νιώσει ζήλια! Σε ανάλογο παράδειγμα (μάλλον παράλληλου σύμπαντος) εσείς πως θα νιώθατε αν ξαφνικά έπρεπε να μοιραστείτε την προσοχή και αγάπη του συντρόφου σας με τον ερχομό μιας άλλης γυναίκας ή άλλου άντρα στο σπίτι; Έντονο παράδειγμα – αλλά τα συναισθήματα είναι τα ίδια. Αισθανθείτε το παιδί σας και κατανοήστε γιατί είναι τόσο δύσκολο για αυτό. Έχει διαταραχθεί ολόκληρος ο κόσμος του!
11.Ακούστε το ένστικτό σας αν νιώσετε πως δεν μπορείτε να διαχειριστείτε την κατάσταση και μην ακολουθείτε τη λογική του «φάση είναι και θα περάσει», αφού η αδερφική ζήλια μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα των σχέσεων που θα δημιουργήσει το παιδί σε άλλα πλαίσια και να είναι βίαιο, κτητικό, ατίθασο, να μην μοιράζεται, ως μέσω προστασίας της «απειλής» που υπάρχει σπίτι.
Τονίζω πως είναι πολύ σημαντική η ασφαλής προσκόλληση του παιδιού με τους γονείς για να μπορεί να το χρησιμοποιεί σαν παράδειγμα σύνδεσης κατά τη δημιουργία άλλων σχέσεων. Ακόμη και αν κάτι παρεμπόδισε την δημιουργία της, δεν είναι αργά. Κρατήστε μια στάση κατανόησης αναπτυξιακά κατάλληλη για το παιδί σας, μια διάθεση επεξηγηματική και πολύ εν συναίσθηση πως ότι κι αν βιώνει το παιδί σας θεωρεί πως αποτελεί μέγιστη απειλή προς τον ψυχισμό του.
Και επειδή μπήκαμε και εμείς στη διάθεση του παιδιού που ζηλεύει και αγνοούμε εντελώς το νέο μέλος, θα ήθελα να αναφερθεί πως το μικρότερο παιδί, με τις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να αποκτήσει ασφαλή προσκόλληση και με το μεγαλύτερο αδερφάκι του εκτός από τους γονείς, προσφέροντάς του όπλα πολύτιμα για την ενήλική του ζωή. Όσο για τις μαμάδες και τους μπαμπάδες, μπράβο που κάνετε ότι καλύτερο μπορείτε – μην είστε τόσο επιδοκιμαστικοί με τους εαυτούς σας επειδή το να είναι κανείς γονιός είναι ένας συνεχής αγώνας «δοκιμής και σφάλματος», με διάθεση βελτίωσης και κινούμενος από την ανιδιοτελή αγάπη.
Κλείνοντας, η ζήλια είναι φυσιολογικό συναίσθημα, αλλά ως ένα σημείο. Και λόγω της περιπλοκότητας του ανθρώπινου ψυχισμού, και της μοναδικής ιδιοσυγκρασίας και αντίληψης που έχει ο κάθε άνθρωπος μπορεί να χρειάζονται εξειδικευμένες συμβουλές για τον χειρισμό της. Παρεχόμενες υπηρεσίες στήριξης για τέτοια ζητήματα μπορούν να προσφερθούν από κλινικούς και συμβουλευτικούς ψυχολόγους μέσω συναντήσεων συμβουλευτικής γονέων και παιγνιοθεραπείας (για παιδιά άνω των 4 ετών).
Αντριάνα Γερμανού
Εγγεγραμμένη Κλινική Ψυχολόγος
Κέντρο Κλινικής Ψυχολογίας και Μελετών Ψυχικής Υγείας
96473307 / 22250690
